Dr Aleksandar Ruvarac

Dr. Aleksandar Ruvarac, naučni savetnik instituta “Vinča” u penziji, rođen je 1932. godine, u Skoplju, od oca Ljubomira i majke Jelene Trajković. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Beogradu 1951. u II muškoj gimnaziji. Iste godine upisao je studije na Fizičko-hemijskoj grupi Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Godine 1956. zaposlio se u Institutu za nuklearne nauke u Vinči, u Odelenje za preradu isluženog nuklearnog goriva. U periodu od 1957. radi na problemima mogućnosti odvajanja plutonijuma, urana i fisionih proizvoda iz isluženog nuklearnog goriva, koji su u osnovi imali procese tečno-tečne ekstrakcije i jonsku izmenu na jonoizmenjivačkim materijalima. U 1962. boravio je godinu dana u Noratom A/S, u Oslu, Norveška, gde radi na izračunavanju fizčko-hemijskih i tehničko-tehnoloških parametara potrebnih za projektovanje jednog separacionog procesa na nivou predprojekta. Ove postavke u narednim godinama proverene su na laboratorijskom postrojenju, sa ciljem dobijanja neophodnih tehničko-tehnoloških parametara.

U periodu od 1965-1970. izučavao je procese jonske izmene na neorganskim jonoizmenjivačima (cirkonijumfosfat, cirkonijumoksid), sa ciljem dobijanja optimalnih parametara i uslova za prečišćavanje i izdvajanje plutonijuma od urana i fisionih produkata. Godine 1968/69. boravio je u Institutu za nuklearne nauke Čehoslovačke Akademije Nauka u Pragu. Deo ovih istraživanja kao i kasnije dobijeni rezultati poslužili su za izradu doktorske disertacije: Jonska izmena kalijum i uranil jona na cirkonijumfosfatu pri povišenim temperaturama, koja je  odbranjena 1970. godine na Fizičko-hemijskoj grupi Prirodno-matematičkog fakulteta u Beogradu. Dr Ruvarac je izabran 1972. u zvanje naučnog saradnika a 1983. u zvanje naučnog savetnika.

Interesantni i originalni naučni rezultati postignuti pri istraživanjima na neorganskim jonoizmenjivačima, podstakli su National Sciences Foundation iz Vašingtona, SAD da inicira i finansira višegodišnju naučnu saradnju sa grupama iz Ohio University, Athens, i Texas A/M University College Station. Aprila 1976. imenovan je za direktora Laboratorije za hemijsku dinamiku i procesnu tehniku, Instituta za nuklearne nauke u Vinči, gde je ostao na dužnosti do 1990. kada je otišao u penziju. U ovom periodu razvijane su u Laboratoriji pod rukovodstvom dr Rukavca naučne oblasti u području hemije, tehnologije i fizičke hemije, pri čemu je urađeno više magistarskih i doktorskih disertacija, i publikovano preko stotinu naučnih radova.

Rezultati naučnog rada dr Ruvarca dati su u preko sedamdeset publikacija kao i u nizu projekata i tehničkih dokumenta. U inostranim i domaćim naučnim časopisima objavio je 35 naučna rada, dok je preko 35 naučnih radova prikazao na naučnim skupovima u zemlji i inostranstvu.

Naučno-istraživačka delatnost dr Ruvarca odvijala se u nekoliko oblasti: hemijsko-tehnološki procesi u preradi isluženog nuklearnog goriva, ekstrakciona hemija, jonoizme-njivački procesi na neorganskim materijalima, kao i na postavljanju i razvoju metoda za određivanje termodinamičkih veličina u hemijskim procesima.

Prvi naučni rezultati dr Ruvarca bave se istraživanjima separacionih procesa od interesa za procese prerade isluženog nuklearnog goriva. Pri tome istraživani su separacioni procesi korišćenjem organskih ekstragenasa, što je dovelo do postavljanja jedne hemijsko-tehnološke sheme procesa prerade isluženog nuklearnog goriva. Ovi separacioni procesi komplikuju se prisustvom značajnih količina radioaktivnih fisionih produkata. Na osnovu ovih istraživanja izrađeno je eksperimentalno laboratorijsko postrojenje na kojem je prvi put u zemlji tretirana određena količina isluženog nuklearnog goriva iz reaktora RA u Vinči i Nuklearne elektrane u Čehoslovačkoj. Oslanjajući se na stečeno znanje iz oblasti tečno-tečne ekstrakcije, stečeno u radu na procesima prerade isluženog goriva bilo je moguće da se reše i neki problemi iz hemijske industrije. U ovim ispitivanjima dobri rezultati su ostvareni pri ekstrakciji urana iz rastvora fosforne kiseline, dobijen razlaganjem sirovih fosfata mineralnim kiselinama, kao i pri proučavanju procesa ekstrakcije bakrasa reagensima na bazi supstituisanih oksima i hinolina.

Istraživanja pri proučavanju procesa jonske izmene na neorganskim jonoizmenjivačima započeta sa idejom da se pronađe način za prečišćavanje otpadnih radioaktivnih rastvora, bilo iz procesa prerade isluženog goriva, bilo iz vode za hlađenje nuklearnih elektrana. Pri ovim ispitivanjima korišćeni su neorganski materijali: cirkonijumfosfat, cirkonijumoksim, magnetit i neke zemlje. Pri tome su razmatrani hemijski procesi, proučavajući stehiometriju procesa, strukturu materijala, njihove promene pri visokim temperaturama i pritiscima, kao i njihovu otpornost na radioaktivno zračenje.

Proučavajući hemijske procese sa termodinamičkog stanovišta, dr Ruvarac se suočio sa nizom problema koji prate izračunavanje termodinamičke konstante hemijske ravnoteže iz rezultata raspodele neke specije u dvofaznim sistemima. Proučavajući ove procese došlo se do zaključka da postoji jedan sastav jonoizmenjivača ili ekstragensa kada su hemijske aktivnosti komponenata jednake i da se termodinamička konstanta hemijske reakcije može izračunati iz prevojne tačke krive koja se dobija iz količnika aktivnosti ispitivanih jonskih vrsta u vodenoj fazi. Tako postavljena je jedna brza, sigurna i tačna metoda za određivanje termodinamičke konstante ravnoteže bez poznavanja koeficijenata aktivnosti specija u čvrstoj fazi.

Pregled važnijih radova: – I, Gal, A. Ruvarac, Separati of Plutonium from Uranium and Fission Products on Zirconium Phosphate columns, J. chromat., 13,549 (1964); B.Gaudernack, I. Gal, E. Jurlsrud, i. Faulnes, A. Ruvarac, Preliminarz Study of a Fuel Reprocessing Pilot Plant, III UN International Conf. oN the Peaceful Uses of Atomic Energy, A/Conf. 28/P/704 (1964); A. Ruvarac, V. Vesely, Simple Graphical Determination of Thermodinamic equilibrium Constants of Ion  Exchange Reactions, Z. fur Phisicalishe Chemie (neu Folge) 73, 1 (1970); Dj. Petkovi}, A. Ruvarac, A New Method for Determination of Thermodynamic Equilibrium Constants in Separation Processes. J. Radioanal. Chem. 21,31 (1974); A. Ruvarac, Group IV Hydrous Oxides, Chapter 5., in Book Inorganic Ion Exchangers, Edt. A. Clearfield, CRC Press Inc. U.S.A. (1982); A. Ruvarac, Dj. Petkovi}, Determination of the Thermodynamic Equilibrium Constants of Ion Exchange Processes, J. Chem. Soc,. Dalton Trans., 2565-2567 (1988); A. Ruvarac, A. Clearfield, Use of Inorganic Ion Exchangers and Adsobents in Chemical Processes of the Nuclear Cycle, Bull. Soc. Chim. (Belgrade) 53(6)283 (1988).