Dr Željko Čupić

Dr Željko Čupić naučni savetnik Instituta za hemiju, tehnologiju i metalurgiju, rođen je 13. avgusta 1963. godine u Beogradu, od oca Dimitrija i majke Ljubinke Milivojević. Osnovnu školu završio je u Železniku, a srednju Hemijsku na Banovom brdu, gde je stekao diplomu tehničara za fizičku hemiju. Studije je upisao na Fakultetu za fizičku hemiju gde je pod neposrednim rukovodstvom i mentorstvom prof. Ljiljane Kolar-Anić i prof. Slobodana Anića diplomirao 1989. godine, magistrirao 1993. godine i doktorirao 1998. godine odbranivši doktorsku tezu pod naslovom “Modeliranje mehanizma oscilatornih katalitičkih procesa sa primenom na reakciju razlaganja vodonikperoksida”,.

Od 1990. godine neprekidno radi u Centru za katalizu i hemijsko inženjerstvo, Instituta za hemiju, tehnologiju i metalurgiju (IHTM) – i to: u zvanju istraživač pripravnik od 1990 do 1994. godine, u zvanju istraživač saradnik od 1994 do 1999. godine, u zvanju naučni saradnik od 1999 do 2001. godine, u zvanju viši naučni saradnik od 2001 do 2007. godine, a od 2007 u zvanju naučni savetnik. Od 2010. godine obavlja funkciju Predsednika Naučnog odbora IHTM.

Tokom oktobra 2013. godine u okviru bilateralnog projekta je na Hemijskom odeljenju Univerziteta u Bolonji u Italiji održao seriju predavanja pod zajedničkim naslovom “Non-linear phenomena in chemistry and their analytical applications”. Tokom februara i marta 2013. godine boravio je i u Karolinska Institutu u Štokholmu u Švedskoj zahvaljujući stipendiji Fonda Rajko i Maj Đermanović i tom prilikom realizovao je saradnju sa Prof. Vladanom Vukojević i prof Larsom Terenijusom na modeliranju uticaja alkohola na endokrini sistem. U istom Institutu je boravio i u februaru 2018 godine na osnovu Erasmus+ programa razmene.

Krajem 2015. godine izabran je za člana Južnoslovenske akademije nelinearnih nauka, gde od 2018. godine obavlja i funkciju Naučnog sekretara. Dr Željko Čupić je član Predsedništva Društva fizikohemičara Srbije (od 2003.) i u istom Društvu osnivač i Predsednik Sekcije za katalizu (od 2002-2018) a od 2014. godine i Sekretar Društva. Na međunarodnim konferencijama Društva fizikohemičara Srbije iz fundamentalne i primenjene fizičke hemije bio je više puta član Izvršnog komiteta, Podpredsednik (2008) i Predsednik Naučnog odbora i jedan od editora Proceedings Physical Chemistry. U junu 2014. godine dodeljeno mu je i priznanje Zaslužni član Društva fizikohemičara Srbije. U naučnom časopisu Hemijska Industrija Saveza hemijskih inženjera Srbije, dr Ž. Čupić je član Uredništva (od 2008), a od 2016. godine i u časopisu Reaction Kinetics, Mechanisms and Catalysis koji izdaje mađarska kuća Akadémiai Kiadó a štampa SpringerNature.

Bavi se istraživanjima u oblasti Nelinearnih nauka i Katalize, a posebno modeliranjem složenih procesa. Bliže, njegova istraživanja dominantno obuhvataju fenomenologiju i teoriju samoorganizacionih sistema i njihove dinamike: homogenih oscilatora (Bray-Liebhafsky i Belousov-Žabotinski) i bioloških oscilatora (Hipotalamo-hipofizno-adrenalni sistem). U oblasti katalize, osim oscilatornih reakcija, posebno istražuje katalizatore za parcijalne oksidacije i hidrogenaciju jestivih ulja.

U periodu 2004-2005. godine dr Čupić je rukovodio nacionalnim  Projektom 1807 (Sinteza, karakterizacija, testiranje i modelovanje heterogenih katalizatora za parcijalne i potpune oksidacije organskih jedinjenja), a u periodu 2006-2010. godine i Projektom 142019 (Sinteza, karakterizacija i testiranje katalitičkih svojstava specijalno dizajniranih materijala). Učestvovao je u radu na većem broju i drugih projekata finansiranih od strane Ministarstva za nauku Srbije, kao i na bilateralnim projektima međuakademske saradnje sa Bugarskom (počev od 1999), Rusijom (2000-2010) i Rumunijom (2006). Takođe je učestvovao u radu TEMPUS PROJECT no 1234-92/2 (Nonlynear Dynamics in Chemistry and Biosciences, 1992-93). Kao jedan od dva predstavnika Srbije bio je angažovan na COST projektu CM0701 “Cascade Chemoenzymatic Processes – New Synergies Between Chemistry and Biochemistry” i na COST projektu CM1304 “Emergence and Evolution of Complex Chemical Systems”.

Dr Ž. Čupić je angažovan na Fakultetu za fizičku hemiju Univerziteta u Beogradu kao predavač na doktorskim studijama i kao mentor doktorskih i magistarskih teza, diplomskih i master radova, kao i seminarskih radova. Koautor je univerzitetskog udžbenika: LJ. Kolar-Anić, Ž. Čupić, V. Vukojević, S. Anić, Dinamika nelinearnih procesa, Fakultet za fizičku hemiju, Univerzitet u Beogradu, 2011 (400 str.)

Objavio je niz radova, od toga 5 poglavlja u međunarodnim i 3 u domaćim monografijama, 17 radova u vrhunskim međunarodnim časopisima, 44 rada u međunarodnim časopisima, 8 radova u domaćim časopisima, preko 70 saopštenja na međunarodnim i preko 30 na nacionalnim naučnim skupovima. Bio je predavač po pozivu na više naučnih skupova, kao i predavač u nizu srednjih škola i gimnazija Srbije i Istraživačke stanice Petnica u okviru popularizacije fizičke hemije u organizaciji Društva fizikohemičara Srbije i Fakulteta za fizičku hemiju Univerziteta u Beogradu.

Još tokom izrade magistrature dr. Ž. Čupića, postojeći eksperimentalni rezultati i stečena znanja u oblasti modeliranja mehanizma oscilatorne reakcije Bray-Liebhafsky (BL), poslužili su za razvoj jedinstvene metode za karakterizaciju katalizatora na osnovu perturbacije evolucije BL sistema u prisustvu katalizatora. Prikaz metode i pregled rezultata karakterizacije prirodnog-enzimskog i sintetičkog-polimernog katalizatora sa Fe funkcionalnom grupom dati su u preglednom radu “Characterization of the Catalysts by Means of an Oscillatory Reaction” objavljenom u monografiji „Surfactant Science Series – Finely Dispersed Particles: Micro-, Nano-, and Atto-Engineering“, CRC Press – Taylor & Francis Group, Boca Raton London New York, (2006).

Metodu Analize stehiometrijskih mreža (SNA), prema postupku koji je predložen od strane B.Clarke-a, Ž. Čupić je primenjivao na analizu BL reakcije, ali i drugih katalitičkih, biohemijskih pa i uopšte dinamičkih sistema. Deo ovih rezultata je prikazan u radu “Modeling of the Complex Nonlinear Processes: Determination of the Instability Region by the Stoichiometric Network Analysis” u okviru monografije pod naslovom Mathematical Modelling, Nova Science Publishers Inc., New York, (2011). Pored toga, mogućnosti ove metode u modeliranju složenih problema, bez ograničenja na hemijske reakcije, demonstrirane su i na primeru modela terorizma (Nauka tehnika bezbednost, 2003, vol. 2, str. 39-49.).

U okviru Beogradske grupe za istraživanje nelinearnih reakcionih sistema, kojoj pripada i Ž. Čupić kao jedan od vodećih istraživača, stečeno znanje u oblasti teorije i modeliranja dinamičkih sistema primenjeno je i u analizi biohemijskih reakcija HPA ose. Postojeći modeli ovog neuroendokrinog sistema su modifikovani i na osnovu teorije stabilnosti dinamičkih sistema, kao i primenom numeričke simulacije, i pokazano je da je formirani model pogodan za opisivanje ultradianskih ritmova lučenja hormona kao i njihovog odgovora na spoljašnje nadražaje izazvane npr. upotrebom lekova, alkohola, hrane bogate holesterolom, kao i njihove kombinacije. Iz ovih istraživanja je proizašao niz radova objavljenih u istaknutim međunarodnim časopisima (npr. Chaos 2016, vol. 26, str. 033111). Pokazano je da niz naizgled zbunjujućih i međusobno kontradiktornih eksperimentalnih rezultata, može biti objašnjen prisustvom i važnom ulogom unutardnevnih oscilacija u dinamici HPA ose. Predloženo je da se pri definisanju novih terapijskih procedura ubuduće uzima u obzir i ova unutardnevna dinamika, kao jedan od važnih faktora uticaja.

Egzotična dinamička stanja oscilatornih reakcija, poput determinističkog haosa, intermitenci, oscilacija mešanih modova, itd. bila su tokom cele istraživačke karijere jedna od osnovnih tema u opusu dr. Ž. Čupića. (Physical Chemistry Chemical Physics, 2008, Volume 10, Issue 38, pp 5848 – 5858; Helvetica Chimica Acta, 97 (2014) 321-333; MATCH Communications in Mathematical and in Computer Chemistry, 69 (2013) 805-830.) Otkrivene su pravilnosti u smenjivanju periodičnih i neperiodičnih stanja pri kontinualnim promenama kontrolnog parametra, i identifikovan je mehanizam nastajanja složenih modova oscilovanja koji uključuje opis dinamike na više vremenskih skala.